Zachowania samonagradzające

by Dorota z Zespołu Czerwony Piesek · 10 June 2024

Pies skacze, pies szczeka, pies gryzie. To zachowania, które często opiekunowie chcą wyeliminować i poszukują porad. I czasem znajdują poradę – ignoruj. I wydaje się, że brzmi to dobrze, bo pies nie dostaje naszej uwagi, więc jest ukarany, a zachowanie zniknie. Super! Niestety nie jest tak łatwo. Powodem jest to, że niektóre zachowania są dla psa samonagradzające. Oznacza to, że pies nie potrzebuje przewodnika, żeby podejmowane przez niego zachowanie było dla niego nagrodą. W tej sytuacji nasze ignorowanie psa nie ma żadnego skutku.

Zachowania samonagradzajace – o co tu chodzi?

Zachowania samonagradzające (ang. self-reinforcing behaviors) odnoszą się do tych aktywności, które psy podejmują, ponieważ same w sobie dostarczają im przyjemności lub ulgi, niezależnie od naszej reakcji. W skrócie, pies sam siebie nagradza za konkretne zachowanie, co sprawia, że będzie ono powtarzane. Najczęściej są to zachowania powiązane z łańcuchem łowieckim, ale nie tylko.

Zanim wskoczymy w temat głębiej, przyjrzyjmy się różnicy między nagrodą a wzmocnieniem.

Nagroda a wzmocnienie

Choć terminy “nagroda” i “wzmocnienie” są często używane zamiennie, mają nieco inne znaczenia, zwłaszcza w kontekście treningu i zachowań psów.

Nagroda to coś, co pies otrzymuje po wykonaniu określonego działania i co sprawia mu przyjemność – może to być smakołyk, zabawka lub pochwała.

Wzmocnienie natomiast to proces, w wyniku którego zachowanie staje się bardziej prawdopodobne do powtórzenia w przyszłości. Wzmocnienie może być pozytywne, gdy dodajemy coś przyjemnego (np. smakołyk za siadanie), lub negatywne, gdy usuwamy coś nieprzyjemnego (np. odpuszczenie nacisku na obrożę, gdy pies przestaje ciągnąć).

W skrócie, nagroda jest elementem wzmocnienia pozytywnego, ale wzmocnienie obejmuje szerszy kontekst. Kluczowe jest, aby zrozumieć, że wzmocnienie (zarówno pozytywne, jak i negatywne) zawsze prowadzi do zwiększenia prawdopodobieństwa powtórzenia danego zachowania, podczas gdy nagroda jest tylko jednym ze sposobów, jakimi można to osiągnąć.

Losowość nagród a siła wzmocnienia

Pies ukradnie mięso ze stołu w kuchni. Nagrodą była ukradziona rzecz, ale oprócz tego pies jeszcze zrealizował łańcuch łowiecki – namierzył, upolował, skonsumował. To ogromna nagroda, więc zachowanie naturalne dla psa – realizowanie łańcucha zostanie ukierunkowane w przeszukiwanie stołu w kuchni. Do tego dochodzi nam kwestia rozkładu wzmocnień. Nieregularne pojawianie się nagród o zmiennej wartości najskuteczniej wzmacnia zachowanie. Czyli, jak pies raz coś na stole znajdzie, innym razem nic nie będzie, ale kolejnym znów pojawi się jakiś przysmak, to zachowanie będzie powtarzane częściej niż gdyby za każdym razem pies mógł zabrać ze stołu suchą kromkę chleba. Czy był w tym nasz udział? Nie, pies nie potrzebował nas, żeby się nagrodzić i żeby wzmocnić zachowanie. Jednak możemy tu zaingerować. Nie ignorując, ale sprzątając stół tak, żeby pies nigdy nic na nim nie znalazł. Wielokrotny brak nagrody zmniejszy częstotliwość zachowania.

Wzmocnienie i wygaszanie zachowań psa

Mechanizm wzmacniania pozytywnego (nagradzania) opiera się na dostarczaniu psu czegoś przyjemnego w zamian za pożądane zachowanie, co zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia tego zachowania w przyszłości. Na przykład, gdy nagradzamy psa smakołykiem za wykonanie polecenia “siad”, pies uczy się, że posłuszeństwo prowadzi do przyjemnej nagrody, więc częściej wykonuje polecenie. Psy, ale nie tylko robią to, co dla nich opłacalne. Jeśli coś się nie opłaca, nie ma nagród (albo są kary), to zachowanie się wygasza – znika, jest powtarzanie rzadziej. Ignorowanie jest metodą na wygaszanie zachowań. I faktycznie często skuteczną, o ile dla psa uwaga opiekuna jest w danym momencie pożądaną nagrodą.

Jednak zachowania samonagradzające są nieco bardziej skomplikowane. Pies, gryząc meble lub skacząc na ludzi, sam się nagradza. Gryzienie może przynieść ulgę w bólu zębów, przy ząbkowaniu, jest też sposobem na nudę u psów, które nie mają zrealizowanych potrzeb – nie mają odpowiednich aktywności, są znudzone, przestraszone. Gryzienie to potężna potrzeba, silnie powiązana z emocjami. Nie tylko jest sposobem na przyjemność, ale też redukuje stres lęk, pozwala się rozładować. Przez to powiązanie emocjonalne jest najczęściej wymienianym zachowaniem samonagradzającym.

Zobacz też ten wpis: Smaczki – łapówka czy nagroda? i dowiedz się czym jest kwadrat wzmocnień

Zachowania samonagradzajace (samowzmacniające) – przykłady

Gryzienie. Meble, buty, zabawki – pies może gryźć wszystko, co wpadnie mu w zęby. To zachowanie przynosi mu ulgę i przyjemność, zwłaszcza gdy rosną mu zęby lub gdy jest zestresowany.
Szczekanie. Szczekanie może być samonagradzające, poprzez rozładowanie emocji (wykrzyczenie emocji), ale też może odstraszyć kogoś, kto chce nawiązać kontakt z psem, więc przynosi psu poczucie spełnienia, albo ulgi.
Skakanie na ludzi. Dla psa jest to sposób na uzyskanie uwagi i kontaktu fizycznego, ale też może być próbą odepchnięcia jakiejś osoby, zwiększenia odległości. Skakanie, podobnie jak szczekanie może pomóc psu w rozładowaniu emocji, ale też przynieść ulgę. Dla niektórych psów uzyskanie uwagi opiekuna będzie silnie nagradzające, nawet jeśli ta uwaga będzie zabarwiona negatywnymi emocjami – krzykiem “nie skacz” i odpychaniem psa. Gdy natomiast pies wyskakuje emocje, to nawet stojący i nieruchomy człowiek może być “nagrodą”.
Uciekanie lub gonienie obiektów. Dla niektórych psów, zwłaszcza tych o silnym instynkcie łowieckim lub pasterskim, uciekanie i gonienie obiektów może być niezwykle satysfakcjonujące, czyli samonagradzajace. Psy pasterskie, takie jak border collie, mogą gonić i zaganiać poruszające się obiekty, ponieważ jest to zachowanie głęboko zakorzenione w ich naturze. Podobnie, psy myśliwskie, jak beagle czy retrievery, mogą czerpać ogromną przyjemność z tropienia zapachów i gonienia zwierzyny. Ucieczka z podwórka dla znudzonego psa też jest mocno samonagradzajaca, bo wprowadza ciekawe elementy w życie psa.

Pies kopie dziury? To też zachowanie samonagradzające. Zobacz nasz wpis jak sobie z tym radzić.

Czy da się “wygrać” z zachowaniami samonagradzającymi?

Ignorowanie zachowań samonagradzających może prowadzić do ich utrwalenia, ponieważ pies i tak dostaje nagrodę – przyjemność lub ulgę z samego wykonywania danego zachowania. W takich przypadkach, brak reakcji z naszej strony nie wystarczy. Wzmocnienie zachowania (ang. reinforcement) sprawia, że zachowanie powtarza się częściej. Dlatego niepożądane zachowania, które są samonagradzające, będą się powtarzać coraz częściej, jeśli nie zostaną odpowiednio skorygowane.

Jak radzić sobie z zachowaniami samonagradzającymi?

Zastąpienie niepożądanego zachowania. Zaproponuj alternatywne zachowanie, które będzie równie satysfakcjonujące dla psa. Na przykład, zamiast gryzienia mebli, daj psu specjalne zabawki do gryzienia.
Kontrolowanie środowiska. Usuwaj pokusy z otoczenia psa. Jeśli twój pies gryzie buty, trzymaj je poza jego zasięgiem. Pilnuj, żeby na stole nie zostawały resztki, które pies może kraść
Pozytywne wzmocnienie. Nagradzaj psa za pożądane zachowania. Jeśli chcesz, aby przestał skakać, naucz go siadać na komendę i nagradzaj, gdy wykona to polecenie. Pamiętaj, żeby dobierać odpowiednio nagrody. Nagrodą jest to co może wzmocnić zachowanie. Jeśli wybierzesz nagrody nieodpowiednie, możesz nie wzmocnić zachowania.
Dbaj o psie potrzeby. Nuda często sprawia, że psy podejmują różne zachowania na własną łapę. Jeśli te zachowania sprawią psu satysfakcję, odczuje on przyjemność, to będzie je kontynuował.
Komunikacja to podstawa. Odczytuj psie sygnały. Jeśli wiesz, że pies jest niepewny, nie lubi kontaktu z obcymi reaguj zanim on zareaguje. Nie doprowadzaj do tego, że pies musi szczekać, skakać lub gryźć, żeby odczuć ulgę. Naucz psa, że może na Tobie polegać, zwiększaj dystans – bądź źródłem ulgi i bezpieczeństwa.
Cierpliwość i konsekwencja.Trening wymaga czasu i konsekwencji. Ważne jest, aby zawsze nagradzać pożądane zachowania i starać się nie wzmacniać tych niepożądanych.

Jeżeli Twój pies zdążył już nabrać złych nawyków, a w dodatku zachowanie to jest mocno samonagradzajace (np pogoń za zwierzyną), to musisz zaoferować psu coś naprawdę wspaniałego i być bardzo skutecznym w utrudnianiu mu kontynuuowania niewłaściwych zachowań. W tym przykładzie na pewno kluczem będzie praca na lince uniemożliwiająca pogoń i atrakcyjne dynamiczne nagradzanie – czy to ulubioną zabawką czy bardzo dobrymi przysmakami